اعتبار و قوام اسناد در طهران چگونه تأمین می‌شد؟

به گزارش همشهری آنلاین، سیدمهدی اعرابی؛ تهران‌پژوه در روزنامه همشهری نوشت؛ ازدواج، خرید یا واگذاری مغازه و خانه، طلاق و معاملاتی که نیاز به ثبت و شاهد داشت در روزگاری که خبری از دفاتر ثبت نبود، توسط معتمدان محله انجام می‌شد. هنگام نوشتن سند، آنچه مورد معامله قرار گرفته بود باید به‌طور دقیق و با جزئیات نوشته می‌شد؛ زمین، دکان، باغ، باغچه، توتستان، زمین مزروعی و هر آنچه مورد معامله قرار می‌گرفت. استفاده از قید شمال و جنوب مرسوم نبود، اما حدود اربعه آن ملک کاملاً مشخص می‌شد. حدود اربعه نزد طرفین معامله کاملاً شناخته شده بود و هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که حدود آن را نمی‌شناختم. برای مشخص شدن این حدود، می‌نوشتند محدود است به شارع، به ملک فلان فرد یا به باغ فلان شخص.
با نگاهی به برگه‌های سند ازدواج یا سند مالکیت زمین به کلماتی برمی‌خوریم که هر کلمه توصیفی از طرفین معامله را دربردارد و حاوی بار معنایی مذهبی است. نوشتن این کلمات و عبارات در مقدمه هر سند، حاکی از قداست بخشیدن به سند است. بیشتر مردم معتقد و متدین بودند و با نوشتن این کلمات پایبندی خود را به عهدی که بسته‌اند محکم‌تر می‌کردند. اگر سند ازدواج یا معامله یا هر تعهد دیگری را می‌خواستند ثبت کنند، نوشتن این کلمات در کنار تعهدنامه به آن سند قوام و دوام متفاوتی می‌بخشید.
با نگاهی دقیق به اسناد قدیمی شمیران نظیر این عبارات زیاد به چشم می‌خورد: «غرض از تحریر این کلمات شرعیه آن است که حضور به هم رساندند در محضر شرع مطاع لازم‌الاطباع عالی‌ شأن و سعادت نشان ... » و بعد از این عبارات توصیفی نام فرد مورد وثوق را می‌نوشتند. علاوه بر این از یکسری کلمات استفاده می‌کردند که ناظر بر توصیف شخصیت طرفین عقد بود. نوشتن اسم و رسم طرفین معامله یا بیع حتماً دقیق و موجز بیان می‌شد.
مردم معمولاً برای ثبت سند نزد افرادی می‌رفتند که مورد وثوق و اطمینان اهالی یک محله یا شهر بودند. به این افراد «ثقه» گفته می‌شد و معمولاً روحانیون هر محله یا قریه یا قسمتی از شهر بودند. در موارد خاص هم برای ثبت یک سند به مراجع تقلید مراجعه می‌کردند. در میان کسانی که در تهران مورد رجوع بودند نام مرحوم آشیخ هادی نجم‌آبادی دیده می‌شود. بعدها می‌بینیم که شیخ فضل‌الله‌نوری، آسید عبدالله بهبهانی، آسیدمحمد طباطبایی نیز از افراد مورد وثوق در ثبت سند بوده‌اند.
در تهران امور حسبیه شامل تولد، مرگ، طلاق و ازدواج را ثبت می‌کردند، ولی ثبت ازدواج بیشتر اهمیت داشت. ثبت طلاق اگر متضمن بار مالی بود و باید ملکی جابه‌جا می‌شد یا چیزی داده می‌شد نزد اهل ثقه انجام می‌شد. آشیخ رستم‌آبادی و آشیخ حسن رحمتی اوینی از افراد مورد اطمینان یا ثقه در شمیران بودند. معتمدان، معمرین، کهنسالان و ریش‌سفیدان از افراد ثقه و مورد اطمینان بودند. این افراد به حدی مورد اطمینان بودند که اگر سندی گم می‌شد سخن آنها میان طرفین دعوا فصل‌الخطاب به شمار می‌آمد. سندهای ازدواج، هویت فرد به شمار می‌رفت و طرفین در نگهداری آن کوشا بودند. کتابت اسناد موقوفه، بیع‌نامه‌ها، اسناد ازدواج، باغ، خانه، زمین‌های زراعی و حتی اسناد شبکه نهرها در زندگی گذشتگان به‌صورت حرفه و شغل بود. در زمانی که از ماشین تحریر خبری نبود، معمولاً کاتبان خوش‌خط را برای نوشتن اسناد استخدام می‌کردند.